ފުވައްމުލަކުގައި ދެ ކުޅި އޮވެއެވެ. އެއީ ބަންޑާރަކިޅިއާއި ދަޑިމަގި ކިޅިއެވެ. ބަންޑާރަ ކިޅި އޮންނަނީ މިސްކިތްމަގު އަވަށާއި ރަސްގެ ފަންނުއަވަށާ ދޭތެރޭގައެވެ. ދަޑިމަގި ކިޅި އޮންނަނީ އެ އަވަށާއި ދިގުވާޑު އަވަށާއި ގުޅުނު ހިސާބުގައެވެ. އިހުގައި، ޚާއްސަކޮށް ބަންޑާރަ ކިޅިއަކީ ވަރަށް ދިރުން ބޮޑު ތަނެކެވެ. މިހާރު ވެސް ކަނބިއްޔާއި މާކަނައާއި ރާބޮންޖަކީ ކުޅީގައި ހިކިފައި ހުންނަ ތަންތަނާއި ވަށައިގެންވާ ސަރަހައްދުން ފެންނަ އެއްޗެއްސެވެ. ނަމަވެސް އިހުޒަމާނުގައި ކުޅީގެ މުހިންމު ދިރުމަކީ ބޭންގެވެ. (ފުވައްމުލަކު ބަހުން ބޭކިއެވެ.)
ތާރީޚީގޮތުން ބަލާއިރު ބޭންގަކީ ޚާއްސަ މަޤާމެއް ލިބިފައި ވި އެއްޗެކެވެ. 1922 ގައި އެޗް.ސީ.ޕީ. ބެލް ފުވައްމުލަކަށް ކުރެއްވި ދަތުރުގައި އޭނާއަށް އެރުވި ފަރީއްކޮޅުގައި ބޭންގު ހިމެނުނުކަމަށް ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. އޭގެ ތަންކޮޅެއް ފަހުން ޢަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނުގެ ދައުރުގައި ފުވައްމުލަކު ގައި ވާރުވެރިކަން ކުރެއްވި ވާރު ޢަލީ ދީދީއަށް ބޭންގަކީ މާ މީރުފުޅު އެއްޗެކެވެ. އެހެންވެ ބޭންގު ހިފުމަކީ އާއްމުންނަށް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް މަނާ ކަމެކެވެ. ދެ ކުޅި ވެސް އޮތީ އޭނާއަށް ވަރުވާއަށް ލިބިފއެވެ. އާއްމުންނަށް އެ ތަންތަނުން ބޭންގު ލިބެން ފެށީ އަލި ދީދީ އަވަހާރަވީ ފަހުންނެވެ. ފުވައް މުލަކުގައި ބޭންގު އެހާ މަޤުބޫލު އެއްޗަކަށްވީ ހުޅަނގު މޫސުމްގެ މަހަށް ނުދެވޭ ދުވަސްވަރުގައި ވެސް ބޭންގު ކާން ލިބުނީތީއެވެ.
ބޭންގަކީ ފުވައްމުލަކުގައި ވިހާ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެ ވިހަނީ ކައިރި އަތޮޅުތަކުގައި ކަނޑުގައެވެ. ވިހާ ކުދި ބޭންގުތައް (ބޭންގު ފަނިތައް) ދެން، ފަޅުތެރެއަށް ވަދެ ތިލަ ހިސާބުތަކަށް ދަނީއެވެ. އަދި ފަޅާއި ގުޅިފައިވާ ކުޅިއެއް އޮތްނަމަ އެތަނަކަށް ދަނީއެވެ. ފުވައްމުލަކަށް ބޭންގު ފަނި ގެންދަނީ އައްޑުއަތޮޅުންނެވެ. އައްޑޫގެ ބައެއް ރަށްރަށުގައި މޫދާއި ގުޅިފައި ހުންނަ ކުޅި ހުރެއެވެ. މިސާލަކަށް އިސްމެހެލާ ހެރައާއި ހުޅުދޫ ހެރެތެރެ ނެގިދާނެއެވެ. މިކަހަލަ ކުޅި ހުރުމަކީ ބޭންގު ބޮޑެތިވުމަށް ލާޒިމު ކަމެކެވެ.
ފުވައްމުލަކު މީހުން ބޭންގު ގެންގޮސް ހެދީ އައްޑޫއިންނެވެ. އެ އަތޮޅުގެ ތިލަ ފަޅުން ތުނި ފޮތިގަނޑެއް ދަލެއްހެން ޖަހައިގެން ބޭންގުފަނި ހިފައި ބޮޑެތި ފެން ތެލިތެއްޔަށް އަޅައިގެން ރަށަށް ގެންދަނީއެވެ. މުލަކުގައި ބޭންގު ގިނައިން ލަނީ ބަންޑާރަ ކިޅިއަށެވެ. އެއީ އެތަން ބަނދަރާއި ކައިރިވީމައެވެ. ކުޅީގައި ބޭންގު ބޮޑެތިވެއެވެ. އެހެނަސް އެ ތާނކު ނުވިހައެވެ. ބޭންގު މަދުވީމާ އަނެއްކާ ވެސް އައްޑޫއިން ގެންނަނީއެވެ.
ފުވައްމުލަކު ކުޅިތަކުގައި ކުރިން ބޭންގު ވަރަށް ގިނައިން ހުއްޓަސް މިހާރު ވަނީ މުޅިން ހުސްވެފައެވެ. މީގެ އެއް ސަބަބަކީ އައްޑޫއިން ބޭންގު ގެނައުމަކީ ބުރަ ކަމަކަށް ވާތީވެ އެ ގެންނާނޭ މީހަކު ނުވުމެވެ. އަނެއް ސަބަބަކީ 70 އިގެ އަހަރު ތަކުގައި ތެލާޕިއާ މަސް ތައާރަފު ކުރުމެވެ. ތެލާޕިއާއަކީ މަދިރި ފަނިކާ އެއްޗެކެވެ. ފަހެ އެ ގެނައީ އެ ބޭނުމުގައެވެ. އެކަމަކު އެ ކަނީ ހަމައެކަނި މަދިރި ފަންޏެއް ނޫނެވެ. ބޭންގު ފަނިވެސް ކާލަނީއެވެ.
ބޭންގަށް އިނގިރޭސިން ކިޔަނީ މިލްކް ފިޝްއެވެ. ސައިންޓިފިކް ނަމަކީ ޗެނޮސް ޗެނޮސްއެވެ. އެއީ ޗެނިޑޭ އާއިލާގެ މަހެކެވެ. އެ މަސް މީޓަރަކަށް ދިގުވެއެވެ. އަދި ބަރުދަން 14 ކިލޯއާއި ހަމައަށް ބޮޑުވެއެވެ. އޭގެ ސިފަ ހުންނަނީ ހިމަ ދިގު ކޮށެވެ. ކުލައަކީ ޒައިތޫނި ފެއްސެވެ. ދެ އަރިމައްޗަށް ހުންނާނީ ރިހި ކުލައެއް އަރައިފައެވެ.
ބޭންގު އުޅެނީ އިންޑިއަން އޯޝަނުން ފެށިގެން ޕެސިފިކް އޯޝަންގެ ޖަޒީރާތަކުގެ ވަށައިގެންވާ މަސް ކަނޑުތަކުގައެވެ. އެތަނުން ކޯރުކޯރުގެ އަނގައިން ވަދެގެން މީރު ފެން ހުންނަ ހިސާބަށް ދެއެވެ. އަދި ކަނޑޫފާ ތަކަށް ވެސް ވަދެއެވެ. ބޭންގަކީ މީރުފެނާއި ލޮނުފެނާއި ދެ ފެނުގައި އުޅެވޭ އެއްޗެކެވެ. ވިހަނީ ކަނޑުގައި ލޮނުފެނުގައެވެ. ބޮޑެތިވަނީ ކޯރުގައި މީރުފެނުގައެވެ.
ބޭންގަކީ ވަރަށް ކަށި ގިނަ މަހެކެވެ. އެކަމާ އެކުވެސް އެއީ ދެކުނު އިރުމަތީ އޭޝިއާއި ފިލިޕީންސް މީހުން ވަރަށް މީރުކޮށް ކައިއުޅޭ މަހެކެވެ.
ބޭންގަކީ މިހާރު މަދުވަމުންދާ އެއްޗެކެވެ. މީގެ އެއް ސަބަބަކީ ބޭންގު ބޮޑެތިވާ ކުޅިތަކާއި ކަނޑޫފާ ފަދަ ތަންތަން މަދު ވުމެވެ. އަނެއް ސަބަބަކީ އެ ތަންތަން ތަޣައްޔަރުވުމެވެ. ރާއްޖެއަށް ބަލާއިރު ވެސް ފެންނަނީ މިކަހަލަ މަންޒަރެކެވެ. މިސާލަކަށް ކުޅުދުއްފުށީގައި ކުރިން އެންމެ ގިނައިން ބޭންގު އުޅުނީ ދެކުނުކޮޅު ކުޅީގައެވެ. މިހާރު އެ ކުޅި ވަނީ އިންޖީނުގެ އަޅަން ވެގެން ހިއްކާފައެވެ. ފަހުން ބޭންގު އުޅުނީ އުތުރުކޮޅު ކުޅީގައެވެ. އެއަރޕޯޓް އަޅަންވެގެން އެ ކުޅީގެ ބޮޑު ބައެއް ވަނީ ހިއްކާފައެވެ. ބޭންގު ރާއްޖޭގައި ދެމެހެއްޓޭނީ އިތުރަށް ޙިމާޔަތް ކޮށްގެނެވެ.
- ރިފަރެންސް
1. ޙަސަން ދީދީ ކަރާނގެ، ފުވައް މުލަކު (2021) "ފުވައް މުލަކު ކުޅީގައި ބޭނގު،" އިންޓަރވިއު
2. ވިކިޕީޑިއާ (2021) "މިލްކް ފިޝް"
